علوم شناختی

سال‌هاست که رشد فزاینده فن‌آوری رایانه‌ای در کشورمان ادامه دارد و نفوذ آن در تمامی ابعاد زندگی مشخص و برجسته شده است. بسیاری از علوم نیز تحت تأثیر این رشد قرار گرفته و از فن‌آوری رایانه‌ای جهت پیشبرد اهداف خود استفاده کرده‌اند. علوم شناختی نیز بهره فراوانی از رشد این فن‌آوری برده است به گونه‌ای که امروزه شاهد استفاده گسترده از ابزارهای پیشرفته در زمینه سنجش و درمان بسیاری از بیماری‌ها و اختلال‌ها هستیم. سال‌هاست که پژوهشگران حوزه شناختی و رشته‌های مرتبط در پی دستیابی به روش‌هایی هستند که بتوانند به پرورش مهارت‌های شناختی در جمعیت‌های بالینی و سالم بپردازند. از همین رو نرم‌افزارهای پرورش شناختی زیادی طراحی شده‌اند. این نرم‌افزارها با نام تجاری پرورش مغز و با نام علمی پرورش شناختی معرفی شده‌اند. در سال‌های اخیر، وبسایت‌ها و برنامه‌های نرم‌افزاری زیادی که نوید ارتقاء شناختی می‌دهند وارد بازار شده‌اند که دسترسی به بازار پرمنفعتی را در سراسر جهان ممکن ساخته است. هرچند اثرات چنین برنامه‌های پرورشی روی شناخت کلی هنوز کاملاً مشخص نیست، اما یک نتیجه که می‌تواند با اطمینان از این بازار به دست آید این است که افراد، بسیار به عملکرد شناختی خود علاقه داشته و نگران آن هستند. شواهد بیشتر برای این موضوع از بازار بازی‌های ویدیویی می‌آید که افزایش در شهرت و مقبولیت بازی‌هایی را بهمراه داشته که نه تنها برای سرگرمی، بلکه برای پرورش توانایی‌های شناختی خاص است و محصولات پرورش مغزی نامیده می‌شوند.

ارتقاء شناختی

در پاسخ به این علاقه فزاینده به بهبود عملکرد شناختی، تحقیقات زیادی درباره ارتقاء شناختی انجام شده است. در تعریف کلی ارتقاء شناختی به اکتسابات موقت و/یا بلندمدت در عملکرد شناختی در نتیجه مداخلات هدفمند اشاره می­شود. برای مثال، شواهدی از استدلال فضایی برتر بعد از تمرینات زیاد با بازی ویدیویی خاص، نوعی ارتقاء شناختی است. این عقیده که توانایی‌های شناختی فرد می‌تواند بهبود یابد، عقیده‌ای درست است، به طوری که باعث می‌شود تفاوت‌های فردی در توانایی شناختی مدنظر قرار گیرد و همراستا با تحقیقات کنونی درباره انعطاف‌پذیری عصبی می‌باشد. با سنجش تفاوت‌های فردی در توانایی‌های شناختی به ویژه در زمینه هوش‌آزمایی، روان‌شناسان حجم زیادی از داده‌های مرتبط با تفاوت‌های شناختی افراد را جمع‌آوری کرده‌اند که راه را برای مدل‌های نظری دقیق‌تر توانایی‌های شناختی انسان هموار می‌سازد.

فرآیندهای شناختی

برخلاف دیدگاه طولانی‌مدت درباره محدودیت در تغییرات ساختاری مغز در مراحل تحولی، این ایده که مغز طی زندگی انعطاف‌پذیر باقی می‌ماند و لذا فرآیندهای شناختی می‌توانند به طور مداوم تغییر کنند، همچنان دور از دسترس است. این مسئله بحث‌هایی را درباره احتمالات عظیم و دائمی بهبود توانایی‌های فرد ایجاد می‌کند که از عقیده غیرقابل تغییر بودن محدودیت‌های شناختی به دور است. درکل، ایده ارتقاء شناختی در جوامع علمی وجود دارد و نوع خاصی از “ارتقاء انسان” را مطرح می‌سازد. در راستای ارتقاء شناختی در این راهنما بر یکی از مداخلات رفتاری غیرتهاجمی یعنی پرورش شناختی رایانه‌ای تمرکز کرده‌ایم و درصدد کشف مکانیزم‌های زیربنایی اثرات پرورشی و استفاده از آن در محیط‌های پژوهشی، ارتقائی و درمانی هستیم.